विद्यालय शिक्षामा सूचना प्रविधिको प्रयोग

नेपालमा विद्यालय शिक्षामा सूचना प्रविधि (आइटी) को महत्व बढ्दै गएको छ । यसले गुणस्तरीय सिकाइ स्रोतमा पहुँच पुयाउनुको साथै र देशको विकासमा सहयोग पुर्याउँछ । इन्टरनेट पहुँचको तीव्र विस्तारसँगै सूचना प्रविधिले विद्यार्थीहरूका लागि विशेष गरी दुर्गम क्षेत्रमा नयाँ अवसरहरू खोलेको छ । जहाँ परम्परागत शैक्षिक सामग्रीहरूको पहुँच सीमित हुन सक्छ ।

अनलाइन प्लेटफर्म, ई–लर्निङ टुल्स र डिजिटल पाठ्यपुस्तकहरूले विद्यार्थीहरूलाई उनीहरूको स्थानीय विद्यालयहरूमा उपलब्ध भन्दा बाहिरका विषयहरू अन्वेषण गर्न अनुमति दिन्छ । यसबाहेक, आईटीले शिक्षण विधिहरू बढाउन मद्दत गर्दछ । मल्टिमिडिया प्रस्तुतिहरू, शैक्षिक खेलहरू, र अन्तरक्रियात्मक सिमुलेशनहरू मार्फत पाठहरू अधिक आकर्षक बनाउँदछ । शिक्षकहरूको लागि आईटीले पाठ योजना सुधार गर्न अनलाइन संसाधनहरूको प्रयोग सहज बनाउँछ । साथै, कुशलतापूर्वक विद्यार्थी प्रगति पहिल्याउन सहजता प्रदान गर्छ ।

सूचना प्रविधि र डिजिटल क्षेत्रमा दक्ष कामदारको बढ्दो माग रहेको नेपालमा आधुनिक श्रमशक्तिमा फस्टाउन आवश्यक डिजिटल साक्षरताका लागि विद्यालय शिक्षामा प्रविधिको समावेश महत्वपूर्ण छ । यसको अतिरिक्त, आईटीले सञ्चार र सहकार्यलाई बढावा दिन्छ, देशभरिका विद्यालयहरूलाई जोड्दछ र विश्वव्यापी रूपमा पनि, विचार र स्रोतहरूको आदानप्रदानलाई बढावा दिन्छ । नेपालले निरन्तर आधुनिकीकरण गरिरहँदा सिकाइको गुणस्तर सुधार गर्न र विद्यार्थीहरू प्रतिस्पर्धी र द्रुत गतिमा बदलिँदो विश्वका लागि तयार रहेको सुनिश्चित गर्न शिक्षामा सूचना प्रविधिलाई एकीकृत गर्न आवश्यक छ ।

सूचना प्रविधि महत्वका विषयमा केही बुँदाहरुः
१. डिजिटल रूपान्तरणः नेपाल सरकारले डिजिटल नेपाल कार्यक्रमलाई अघि बढाइरहेको छ । जसको उद्देश्य देशलाई डिजिटल रूपमा रूपान्तरण गर्नु हो । सरकारी सेवाहरूको डिजिटाइजेशन, ई–गभर्नेन्स, र विभिन्न सरकारी प्रक्रियाहरूलाई अनलाइन ल्याएर प्रशासनिक काममा दक्षता र पारदर्शिता ल्याउनका लागि आईटीको ठूलो भूमिका रहनेछ ।
२. शिक्षामा सुधारः सूचना प्रविधिले नेपालमा शिक्षाको क्षेत्रलाई नयाँ दिशा दिन सक्छ । ई–लर्निङ प्लेटफर्महरू, अनलाइन कोर्सहरू, र डिजिटल सामग्रीले विद्यार्थीहरूलाई समय र स्थानको बन्धन बिना सिक्न सहयोग पु¥याउँछन् । यसले दूरदराजका क्षेत्रमा रहेका विद्यार्थीहरूलाई पनि गुणस्तरीय शिक्षा प्राप्त गर्न मद्दत पुर्याउनेछ ।
३. सूचना प्रविधिको क्षेत्रमा रोजगारीको वृद्धिः क्ष्त् क्षेत्रमा नेपालमा बढ्दो आवश्यकता र रोजगारीको अवसरहरू खुलिरहेका छन् । सफ्टवेयर विकास, वेब डिजाइन, नेटवर्क व्यवस्थापन, साइबर सुरक्षा, र डाटा विश्लेषण जस्ता क्षेत्रहरूमा दक्ष जनशक्तिको आवश्यकता बढ्दै गएको छ । यसले युवाहरूलाई नयाँ रोजगारका अवसरहरू दिन सक्छ ।
४. स्वास्थ्य सेवा सुधारः नेपालमा स्वास्थ्य क्षेत्रमा प्रविधिको ठूलो सम्भावना छ । टेलिमेडिसिन, ई–हेल्थ र डिजिटल स्वास्थ्य समाधानहरूले दूरदराजका क्षेत्रमा रहेका नागरिकहरूलाई स्वास्थ्य सेवामा पहुँच पुर्याउन मद्दत गर्नेछन्। यसले स्वास्थ्य सेवाको पहुँच र गुणस्तर सुधार्नेछ ।
५. कृषिमा प्रविधिको प्रयोगः कृषि क्षेत्र नेपालको प्रमुख उद्योग हो । प्रविधिले यस क्षेत्रमा महत्वपूर्ण सुधार ल्याउन सक्छ । मोबाइल एप्स र डिजिटल प्लेटफर्महरूले कृषकलाई मौसमको जानकारी, बजार मूल्य, बिउ र मलको सही प्रयोग, र उत्पादन व्यवस्थापन जस्ता सेवाहरू प्रदान गर्दै कृषि उत्पादन वृद्धि गर्न मद्दत पुर्याउँछन् ।
६. ई–बैंकिङ र वित्तीय समावेशनः क्ष्त् को मद्दतले नेपालमा वित्तीय सेवा पहुँचमा सुधार भइरहेको छ । डिजिटल बैंकिङ, मोबाइल बैंकिङ र अनलाइन भुक्तानी प्रणालीहरूको प्रयोग बढ्दै गएको छ । यसले वित्तीय समावेशनलाई प्रोत्साहन दिन्छ र देशभरिका विभिन्न स्थानहरूमा रहेका व्यक्तिहरूसम्म बैंकिङ सेवाहरूको पहुँच पुर्याउँछ ।
७. टेक स्टार्टअप र उद्यमिताः नेपालमा टेक्नोलोजी स्टार्टअपहरूको बृद्धि भइरहेको छ । युवाहरू डिजिटल समाधानहरू विकास गर्दै छन्, जसले व्यवसायिक दृष्टिकोणबाट नयाँ अवसरहरू सिर्जना गरिरहेका छन् । आईटी क्षेत्रमा अधिक इनोभेटिव विचार र समाधानहरूको आवश्यकता बढ्दै जाँदैछ, जसले व्यवसायिक वातावरणमा नयाँ उचाईमा पुर्याउँछ ।
८. साइबर सुरक्षा र डेटा संरक्षणमाःप्रविधिको बढ्दो प्रयोगसँगै साइबर सुरक्षा र डेटा संरक्षणको आवश्यकता पनि बढ्नेछ । नेपालमा साइबर आक्रमण र डेटा चोरीको जोखिम बढ्न सक्छ, त्यसैले साइबर सुरक्षा पेशेवरहरूको आवश्यकता पनि थप हुनेछ ।

यी विविध कारणले विद्यालय शिक्षाबाटै प्रविधिको सही प्रयोगका विषयमा बालबालिकालाई ज्ञान दिन आवश्यक छ । जसका लागि पाठ््यक्रममा नै प्रविधिलाई जोडेर लान आवश्यक छ । अझ त्यसो त, बालबालिकालाई शिक्षकले दिने ज्ञान भन्दा बढी च्याट जीपीटी (ऋजबचतन्एत्) ले जानकारी दिइरहेको हुन्छ । त्यसको सही सदुपयोगका विषयमा सुरुवातबाटै बालबालिकालाई प्रविधिसँग जोडाउँदै अघि बढाउन आवश्यक छ ।

च्याट जीपीटीले विद्यार्थीहरूलाई सहयोग गर्नसक्ने विषयहरुः

१. शैक्षिक सामग्रीको व्याख्या र अध्ययन सहयोग गर्छ ।
२. कठिन विषयवस्तु (जस्तै गणित, विज्ञान, इतिहास) सरल भाषामा व्याख्या गर्दछ ।
३. पाठ्यपुस्तकका अवधारणाहरूलाई स्पष्ट पार्न मद्दत गर्दछ ।
४. जिज्ञासाहरूको उत्तर दिन्छ, जसले विद्यार्थीलाई विषय बुझ्न सहयोग गर्छ ।
५. गृहकार्य र परियोजना कार्यमा सहयोग गर्छ ।
६. समस्या समाधान गर्न सुझाव दिन्छ ।
७. परियोजना तयार गर्नका लागि सामग्री र विचार प्रदान गर्दछ ।
८. गणितीय गणना, लेख रचना, वा प्रोग्रामिङ कोड लेख्न सहयोग गर्छ ।
९. पढाईको योजना बनाउन सहयोग गर्छ ।
१०. अध्ययन तालिका बनाउने सल्लाह दिन्छ ।
११. समय व्यवस्थापनका लागि सुझाव प्रदान गर्दछ ।
१२. भाषा सुधार र अनुवादमा सहयोग गर्छ ।
१३. लेखन शैली सुधार गर्न सुझाव दिन्छ ।
१४. निबन्ध, लेख, वा रिपोर्टको भाषागत त्रुटि सच्याउन मद्दत गर्दछ ।

परीक्षाको तयारी
१. प्राक्टिस प्रश्नहरू तयार पार्न सहयोग गर्छ ।
२. विशेष विषयका महत्त्वपूर्ण बुँदाहरूलाई संक्षेपमा प्रस्तुत गर्न मद्दत गर्दछ ।

आत्म–शिक्षणका लागि स्रोत उपलब्ध गराउने
१. नयाँ सीप सिक्नका लागि मार्गदर्शन दिन्छ (जस्तै प्रोग्रामिङ, लेखन कला, आदि) ।
२. उपयोगी वेबसाइटहरू, पुस्तकहरू, र पाठ्यक्रमहरूको सुझाव दिन्छ ।
च्याटजीपीटीको मुख्य उद्देश्य विद्यार्थीहरूको सिकाइलाई सरल, रोचक र प्रभावकारी बनाउनु हो ।